مقدمه
با توجه به اين كه تامين و حفظ سلامتي انسان هدف اصلي بهداشت محيط مي باشد، شناخت و كنترل عوامل بيماريزا و نحوه انتقال آنها از محيط به انسان از مباحث اصلي در اين مقوله است. بيشترين سهم بيماري هاي منتقله توسط محيط مربوط به آب و مواد غذايي است .بسياري از بيماري هاي عفوني و همچنين برخي ازبيماري هاي غير واگير مي تواند از طريق آب و مواد غذايي به انسان منتقل گردد .
برخي از اين بيماري ها مرگ و مير بالايي به بار آورده و در مدت زمان كوتاه ممكن است طيف وسيعي از جامعه را مبتلا كند . برخي ديگر نظير مسمومیت هاي مزمن توسط فلزات سنگين و سموم ممكن است در اثر تماس دراز مدت سبب بروز سرطان ها واختلال ژنتيكي در نسل هاي آتي شود.
حذف عوامل بيماري زا از آب به دليل نرخ مرگ و مير بالا و سرعت انتشار اين بيماري ها در جامعه، از اولويت خاصي برخوردار است.
بسياري از مشكلات بهداشتي كشورهاي در حال پيشرفت، عدم برخورداري از آب آشاميدني سالم است. از آنجا كه محور توسعه پايدار، انسان سالم است و سلامت انسان در گرو بهره مندي از آب آشاميدني مطلوب می باشد بدون تامين آب سالم جايي براي سلامت مثبت و رفاه جامعه، وجود ندارد .آب از دو بعد بهداشتي واقتصادي حائز اهميت است .از بعد اقتصادي به حركت درآورنده چرخ صنعت و رونق بخش فعاليت كشاورزي است .از بعد بهداشت ي آب باكيفيت، تضمين كننده سلامت انسان است.
آب آشامیدنی
آب آشامیدنی، آب گوارایی است که عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن در حد استانداردهای مصوب باشد و مصرف آن عارضه سوئی در کوتاه مدت یا دراز مدت برای انسان ایجاد نکند. آب سالم باید دارای ویژگی های زیر باشد:
- عاری از عوامل بیماریزا
- عاری از مواد شیمیایی زیان آور
- عاری از رنگ، طعم و بو
در مقابل آب آلوده آبی است که دارای عوامل بیماری زا، مواد شیمیایی، آلوده شده با فاضلاب باشد که دیگر برای مصارف آشامیدنی مناسب نمی باشد. آب آلوده شده به مدفوع، مسئول بیماری های روده ای زیادی می باشد. با وجود این که بیشتر عوامل بیماری زای منتقله توسط آب قابل تشخیص هستند، روش های موجود اغلب مشکل، پر هزینه و وقت گیر است.
عوامل بیماری زا تنها از طریق افراد آلوده و حیوانات وارد آب نمی شوند و امکان آزمایش آب برای هر پاتوژن احتمالی که ممکن است در آن حضور داشته باشد، غیر ممکن است. به همین خاطر باید شاخصی را جهت تشخیص آلودگی مدفوعی آب تعیین کرد.
بیماری های منتقله از طریق آب
بیشترین سهم بیماری های منتقله از محیط مربوط به آب و مواد غذایی است. بسیاری از بیماری های عفونی و همچنین برخی از بیماری های غیر واگیردار می تواند از طریق آب و مواد غذایی به انسان منتقل گردد. برخی از این بیماری ها مرگ و میر بالایی داشته و در کوتاه مدت ممکن است طیف وسیعی از جامعه را مبتلا کنند.
عوامل بیماری زایی متعددی هستند که از طریق آشامیدن آب آلوده انسان را مبتلا می کند. برخی از عوامل بیماری زا مانند سالمونلا، شیگلا، اشرشیاکلی، پاتوژنیک، ویبریوکلرا، پرسینیاآنتروکلیتیکا، ویروس ها، انگل ها می توانند مخاطرات بهداشتی مهمی را ایجاد کنند. بسیاری از عوامل بیماریزا گسترش جهانی داشته و اصل یک منطقه یا ناحیه نمی باشد.
حذف این عوامل بیماری زا از آب به دلیل نرخ مرگ و میر و سرعت انتشار این بیماری ها در جامعه، از الویت خاصی برخوردار است. برخی از عوامل بیماری زا در آب موسوم به عوامل فرصت طلب، از اهمیت نسبی کمتری دارند. این عوامل در شرایط عادی بیماری زا تلقی نمی شوند و صرفا افراد دچار اختلال سیستم ایمنی و سالمندان را تهدید می کند.
به طور کلی بیماری های منتقله از آب را به چهار گروه می توان تقسیم کرد:
1- بیماری های منتقله توسط آب
در این طبقه بیماری هایی گنجانده می شوند که عامل اصلی بیماری در آب بوده و از طریق بلع به انسان متتقل می شود. وبا، حصبه، شبه حصبه و بسیاری از بیماری های عفونی دیگر در این گروه قرار می گیرند. بهبود کیفیت آب و عدم استفاده از دیگر منابع غیر بهداشتی آب حتی بطور موقت، می تواند در از بین رفتن این بیماری نقش بسزایی ایفا نماید.
2- بیماری های ناشی از عدم شستشوی کافی
این بیماری ها بیشتر به دلیل عدم دسترسی به آب کافی است. این بیماری ها از طریق مسیر مدفوعی- دهانی یا تماس فرد به فرد انتشار می یابند. از این رو کمیت آب بیش از کیفیت آن در این بیماری ها دخیل می باشند. بیماری تراخم مثال خوبی از این گروه بیماری ها است. افزایش کمی مقادیر آب مصرفی و بهبود شرایط دسترسی و قابل اعتماد و بهداشتی بودن آب های مورد مصرف در منازل و ارتقای سطح بهداشت جامعه موثرترین راهکارهای رفع این گروه بیماری ها تلقی می شود .
3- بیماری هایی که آب در چرخه انتقال آنها نقش دارد
در این گروه بیماری هایی قرار دارند که عامل بیماری دوره ای از زندگی خود را درون بدن ناقل آبزی سپری می کند. شیستوزومیازیس و لارو سایر نماتدها مثال بارزی از این گونه بیماری هاست. کاهش تماس با آب آلوده، کنترل جمعیت ناقلین و کاهش آلودگی منابع آب با مدفوع راهکارهای موثر کنترل بیماری های این گروه هستند. علاوه بر این از طریق بلع آب آلوده به عامل بیماریزا نظیر لارو کرم کنیاهه قابل انتقال هستند.
4- بیماری های منتقله به وسیله حشرات ناقل مرتبط با آب
در این گروه ناقل بیماری در دوره ای از زندگی آبزی بوده یا این که نزدیک آب زیست می کند. مالاریا از بیماری های شاخص این گروه است. همچنین آرتروپودها فیلاریازیس هم که ویروس های عامل تب زرد و دانگ را حمل می کند از بیماری های شاخص این گروه هستند. بهبود شرایط آب های سطحی، حذف جایگاه های پرورش و تکثیر حشرات، کاهش ارتباط افراد با مکان های پرورش و تکثیر حشرات و استفاده از وسایل حفاظتی در کنترل این بیماری ها بسیار موثر است
بهداشت و تصفیه آب
بهداشت آب و بیماری های منتقله از آب از مهمترین مسائل بهداشتی در سطح جهان می باشد. دسترسی و استفاده از آب آشامیدنی سالم از حقوق اولیه انسانی است. کیفیت و کمیت آب با سطح بهداشت عمومی جامعه در ارتباط مستقیم است.
بیماری های گوارشی که از طریق آب آلوده و کمبود تمهیدات بهداشتی منشاء می گیرد علت 2/4 میلیون مرگ و 73 میلیون ناتوانی و معلولیت در جهان است. بنابراین تامین آب سالم برای جوامع جهت حفظ سلامت انسان و ارتقاء سطح بهداشت عمومی و رفاه جامعه از وظایف اصلی دولت مردان می باشد.
